Lopend

Ontwerpend redeneren

Hoe versterken we de onderbouwing en overtuigingskracht van publieke ontwerppraktijken en hun resultaten? Wat betekent dit voor het ontwerpproces? En hoe kunnen ontwerpers hierin hun vaardigheden verder ontwikkelen?

Wat maakt een ontwerp overtuigend in de ogen van een beleidsmaker, ambtenaar of wethouder? En hoe laat je als ontwerper zien dat je méér biedt dan alleen een slimme of mooie oplossing? In de publieke sector is de ruimte voor ontwerp niet vanzelfsprekend. Dat vraagt om een sterk verhaal – niet alleen over de uitkomst van een project, maar ook over de weg ernaartoe.

Waarom een sterk verhaal nodig is
Het ontwikkelen van zo’n verhaal noemen we ‘ontwerpend redeneren’. Dit speelt een belangrijke rol in verschillende fases van het ontwerpproces: tijdens de acquisitie en briefing, de uitvoering, evaluatie en overdracht.

Uit onderzoek in andere ontwerpgebieden blijkt dat goed kunnen uitleggen waarom je doet wat je doet een belangrijk kenmerk is van vakmanschap. Maar in de publieke sector komt daar iets extra’s bij kijken. De uitleg moet in deze context ook:

aansluiten bij publieke waarden,
vooruitdenken over langetermijneffecten,
en omgaan met verschillende – soms botsende – belangen.

Praktijk en uitkomst: twee niveaus van ontwerpend redeneren
In dit onderzoek maken we een expliciet onderscheid tussen twee niveaus:

De ontwerppraktijk (de aanpak): hoe ontwerpers hun proces vormgeven, welke keuzes ze maken, en hoe ze omgaan met waarden, belangen en onzekerheden.
De ontwerpuitkomst (het resultaat): een product, dienst, visie of interventie, en de betekenis daarvan voor publieke waarden en lange termijn effecten.

Beide niveaus vragen om een goed verhaal – maar dat verhaal ziet er steeds anders uit, speelt op een ander moment in het proces, en vraagt om andere argumenten.

Wat verstaan we onder ontwerpend redeneren?
Een belangrijk onderdeel van het onderzoek is het gezamenlijk definiëren van wat we bedoelen met ontwerpend redeneren. Het onderzoeksteam heeft dit concept afgebakend als volgt: Ontwerpend redeneren is zowel het logisch beredeneren als het overtuigend beargumenteren van de aanpak of uitkomst. Het heeft dus een cognitief en een communicatief aspect.

Met andere woorden: Waarom doe je wat je doet, en waarom is de uitkomst wat het is? Een ontwerpende aanpak is geen willekeurig proces van proberen en aftasten, maar een strategisch en doordacht traject. Door deze redenatie overdrachtelijk te maken door middel van een argumentatie, kunnen ontwerpers:

partners meenemen in hun proces,
beter verantwoorden wat ze doen en waarom,
de impact van hun werk vergroten.

Een ontwerpende aanpak is geen willekeurig proces van proberen en aftasten, maar een strategisch en doordacht traject.

het onderzoeksteam
Daarom gaan Geert Brinkman en Elke Wennekers de komende periode met deze vragen aan de slag. Geert en Elke zijn verbonden aan het Departement Bestuurskunde en Sociologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Geert en Elke werken nauw samen met ontwerpprofessionals die in hun dagelijkse praktijk stoeien met ontwerpend redeneren. Deze ontwerpprofessionals zijn Lotte Jacobse (Reframing Studio), Tom Kortbeek (Fillip Studios), Peet Sneekes (Dapperder), Jurian Strik (Studio Strik), Cidi Davidse en Laura Koot (ontwerpers bij Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen) en Max Laane en Bo Kusters (ontwerpers bij de Belastingdienst).

Om op de opbrengsten van het onderzoek te reflecteren, is er een interdisciplinair team van wetenschappers opgesteld. Ze komen op verschillende momenten in het proces bij elkaar. Dit team bestaat uit:

prof.dr. Arwin van Buuren – Erasmus Universiteit Rotterdam (bestuurskunde, ontwerp)
prof.dr. Albert Meijer – Universiteit Utrecht (publieke innovatie, publiek management)
prof.dr. Jean Wagemans – Universiteit van Amsterdam (argumentatie, communicatie)
dr.ir. Jaap Daalhuizen – TU Delft (ontwerp, methodologie)
dr.ir. Mieke van der Bijl- Brouwer (human-centered en systemic design)

Het project wordt gefinancieerd door CLICKNL en heeft als doel de kwaliteit en impact van ontwerpende aanpakken binnen publieke organisaties beter te begrijpen, te onderbouwen en te versterken.

Het verloop van het onderzoek bestaan uit twee delen.

Deel 1 loopt tot het eind van dit jaar en omvat een literatuurstudie en verdiepend casusonderzoek. Dit moet uitmonden in een goed inzicht in de ‘state of the art’ van ontwerpend redeneren – zowel in theorie als praktijk.
Deel 2 vangt begin volgend jaar aan en omvat een actieonderzoek, waarin de lessen en inzichten uit het eerste deel in de praktijk zullen worden toegepast.

Ontwerpend redeneren

Verkennen

Ontwikkelen

Implementeren