Geïmproviseerde samenwerking
Zoals bij een jamsessie: los, open en spontaan
In deze vorm ontstaat samenwerking op basis van gedeelde urgentie of nieuwsgierigheid. Er zijn nog geen vaste kaders, rollen of afspraken. Partijen haken aan en af; richting ontstaat onderweg. Omdat rollen nog niet zijn vastgelegd, kunnen ontwerpers en publieke organisaties elkaar hier benaderen als gelijkwaardige sparringpartners. Maar zonder structuur of borging kan de samenwerking makkelijk vervliegen voordat ze impact maakt.
Waarde: Ruimte voor verkenning, relatieopbouw en gezamenlijke agendering.
Risico: Vrijblijvendheid en fragmentatie.
Rol publieke partij: Informeel betrokken, soms inspirator, soms luisterend oor.
Hoe komt dit op gang?
Vaak spontaan; via een ontmoeting, gedeelde interesse of maatschappelijke signalen. Een gezamenlijk gesprek, een workshop of een kleine verkenning volstaat om iets op gang te brengen.
Wat vraagt dit om te laten slagen?
Nieuwsgierigheid, openheid, en het vermogen om verwachtingen vroegtijdig uit te spreken: wat willen we onderzoeken, en wat niet? Wat vragen we van elkaar – en wat juist niet?
Zachte factoren die hier cruciaal zijn
- Vertrouwen; relationeel, laagdrempelig
- Nieuwsgierigheid naar elkaars expertise
- Omgaan met onzekerheid
- Niet rigide vasthouden aan methodes en werkwijzen
Deze factoren spelen vooral vóór en tijdens de start van de samenwerking.
Juridisch-organisatorisch
Formele afspraken zijn meestal nog afwezig – en dat is in de beginfase ook niet altijd nodig. Maar zodra er geld, werk of eigenaarschap in het spel komt, ontstaan risico’s.
Advies: stel een eenvoudige intentieverklaring op of werk met een ‘light’ samenwerkingsovereenkomst (bijvoorbeeld een intentieverklaring). Leg vast wat er gebeurt bij voortijdig afhaken of als de samenwerking verder groeit.
Gecoördineerde samenwerking
Zoals een band die samen speelt
Een kleinere groep werkt gelijkwaardig aan een gezamenlijk doel. Rollen zijn flexibel, maar worden afgestemd. Besluiten neem je samen; richting ontwikkel je samen. Deze vorm komt vaak voort uit eerdere samenwerking. Ook publieke organisaties kunnen hierin optreden als mede-ontwikkelaar, zonder direct de rol van opdrachtgever te claimen.
Waarde: gedeelde regie en wederzijds vertrouwen.
Risico: onduidelijkheid bij groei of als de samenwerking complexer wordt.
Rol publieke partij: co-ontwikkelaar, soms financier, soms probleemeigenaar, vaak ook mede-uitvoerder.
Hoe komt dit op gang?
Vaak ontstaat deze vorm vanuit een eerdere samenwerking, een oproep of gedeelde ambitie. Het startpunt is dan het gedeeld verlangen om samen iets te maken, onderzoeken of agenderen.
Wat vraagt dit om te laten slagen?
Gelijkwaardigheid en duidelijkheid. Neem tijd om te verkennen hoe iedereen werkt, wat ieders kaders en behoeften zijn. Bespreek rolverdeling, eigenaarschap en besluitvorming expliciet.
Zachte factoren die hier cruciaal zijn:
- Vertrouwen; dieper, wederzijds
- Gedeelde ambitie en visie
- Ruimte geven voor inbreng
- Nieuwsgierigheid naar elkaars manier van werken
Deze factoren zijn belangrijk vanaf het begin en doorlopend, zeker in de uitvoeringsfase.
Juridisch-organisatorisch
Zodra er geld omgaat, moet duidelijk zijn wie waarvoor verantwoordelijk is. Denk aan facturering, IP (intellectueel eigendom), en eigenaarschap van ontwikkelde producten of methoden.
Advies: leg dit vast in een samenwerkingsovereenkomst, inclusief exitstrategie. Eventueel kan een gezamenlijke rechtsvorm een oplossing zijn, zoals een stichting, een coöperatie of nieuwe bv (joint venture). Leg daarbij heel duidelijk de verantwoordelijkheden vast, en benoem hoe je omgaat met situaties waarin de samenwerkingspartners elkaar als concurrenten tegenkomen. Benoem eventueel een procesbegeleider of host om de samenwerking actief te onderhouden.
Geprogrammeerde samenwerking
Zoals een festival: meerdere onderdelen binnen één geheel
Deze vorm is geschikt wanneer verschillende ontwerpteams of organisaties parallel werken aan een gedeelde opgave. Het traject is gestructureerd en tijdelijk, met ruimte voor variatie binnen een gezamenlijk kader. Publieke organisaties vervullen hier vaak de rol van inhoudelijk curator, opdrachtgever van deeltrajecten of programmatisch financier. Als de onderlinge samenhang ontbreekt, ontstaat versnippering.
Waarde: schaalbaarheid, modulaire inzet, ruimte voor specialisatie.
Risico: gebrek aan samenhang en onderlinge verbinding.
Rol publieke partij: opdrachtgever per module, curator, of regisseur op afstand.
Hoe komt dit op gang?
Meestal bewust georganiseerd: een publieke partij, netwerkorganisatie of subsidieverstrekker nodigt verschillende partijen uit om onderdelen van een grotere opgave op te pakken.
Wat vraagt dit om te laten slagen?
Een gedeeld kader dat richting geeft én ruimte laat. Heldere afspraken over wie waaraan werkt, hoe resultaten verbonden worden, en waar afstemming plaatsvindt.
Zachte factoren die hier cruciaal zijn:
- Gedeelde ambitie en visie – voor consistentie
- Nieuwsgierigheid – om de lijnen tussen onderdelen te blijven leggen
- Flexibiliteit in werkwijzen – om eigenheid mogelijk te maken binnen het geheel
Belangrijk vanaf de start, tijdens de uitvoering én bij het samenbrengen van resultaten.
Juridisch-organisatorisch
Bij meerdere opdrachtnemers zijn verantwoordelijkheden vaak versnipperd. Dat vraagt om zorgvuldige afspraken over rollen, auteursrechten en resultaatverplichting.
Advies: werk met een programmatische overeenkomst of zelfs een gezamenlijke rechtsvorm, wijs een centrale coördinator aan, en gebruik gedeelde communicatiekanalen en formats.
Georkestreerde samenwerking
Zoals een dirigent een orkest aanstuurt
In deze vorm is de samenwerking grootschalig en strak georganiseerd. Rollen zijn duidelijk afgebakend, besluitvorming loopt via centrale lijnen. Dit past bij trajecten met hoge eisen aan coördinatie, verantwoording en impact. Vaak is de publieke partij opdrachtgever of hoofduitvoerder – maar dat betekent niet automatisch dat zij ook het inhoudelijke primaat heeft. Eigenaarschap en ruimte moeten goed worden afgestemd.
Waarde: voorspelbaarheid, schaal, systeemintegratie.
Risico: verlies van autonomie, creatieve ruimte of wederkerigheid.
Rol publieke partij: opdrachtgever, regisseur, systeemhouder – maar zelden alleen dat.
Hoe komt dit op gang?
Vaak via aanbestedingen, beleidsprogramma’s of centrale regie. Soms ook op initiatief van ontwerpers die zo’n samenwerking op gang willen brengen – met publieke partijen als trekkende kracht.
Wat vraagt dit om te laten slagen?
Heldere structuren, duidelijke beslislijnen en respect voor ieders rol. Tegelijk: ruimte voor reflectie, bijsturing en creatieve autonomie. Een sterk procesontwerp en governance zijn onmisbaar.
Zachte factoren die hier cruciaal zijn:
- Gedeelde ambitie – ondanks hiërarchische verhoudingen
- Vertrouwen – in het proces, de coördinatie en elkaar
- Ruimte geven voor inbreng – zonder regie te verliezen
Vooral van belang aan het begin én bij herijking of tussentijdse evaluatie.
Juridisch-organisatorisch
Contractstructuren zijn complex. Denk aan hoofdaannemers, onderaannemers, aansprakelijkheid en overdracht van resultaten.
Advies: ontwerp een governance-structuur waarin besluitvorming, escalatie en reflectie zijn verankerd. Zorg dat ontwerpers niet alleen uitvoerders zijn, maar mede kunnen sturen op inhoud. Beschrijf ook de juridische implicaties en verantwoordelijkheden voor elke partner.
Dynamische toolbox
Om deze samenwerkingsvormen in de praktijk toe te passen en te bestendigen, zijn er tools ontwikkeld die ontwerpbureaus helpen bij het maken van bewuste keuzes en expliciete afspraken, deze dynamische toolbox vind je hier. Wil je meer over het onderzoek lezen, ga dan naar onze pagina over Ontwerpkracht Bundelen.