De energietransitie vraagt om een nieuwe aanpak
Om de transitie succesvol te laten verlopen moeten veel partijen in de maatschappij dezelfde richting op bewegen. Het energietransitievraagstuk is er immers een van de hele maatschappij en vraagt om een bredere focus dan alleen de techniek. Dit leidt tot een fundamentele kwestie voor Alliander, en Alliander Innovatie in het bijzonder: hoe zorgen we ervoor dat de techniek die we ontwikkelen ook aansluit bij wat de eindgebruiker nodig heeft? En daarbij, hoe maken we binnen een grote semi-publieke organisatie ruimte voor een aanpak die de eindgebruiker centraal stelt?
Een ontwerpende aanpak biedt hier een oplossing. Waar technische teams van nature focussen op functionaliteit en haalbaarheid, betrekt een ontwerpende aanpak de eindgebruiker bij het proces: wat heeft deze persoon nodig, hoe ervaart hij of zij de situatie, en hoe kunnen we oplossingen creëren die echt aansluiten bij die behoeften? Het gaat om het systematisch betrekken van de menselijke kant van technische vraagstukken.
Via Creatief Arnhem, een platform dat de creatieve sector van Arnhem inzet voor positieve maatschappelijke impact, ontstond een samenwerking tussen Alliander Innovatie en lokaal ontwerpbureau Fillip Studios. Wieteke Hoftijzer, ideation consultant bij Alliander, en Tom Kortbeek, mede-oprichter van ontwerpstudio Fillip Studios, gingen samen op zoek naar manieren om ontwerpend werken een structurele plek te geven binnen het innovatieproces.
De ‘broker’ tussen twee werelden
De vraag hoe ontwerpend werken in te zetten bij innovatieprojecten vereiste op zichzelf ook een ontwerpende aanpak. Het ging niet alleen om het inhuren van ontwerpers, maar om het creëren van ruimte voor een aanpak die nog grotendeels onbekend was binnen Alliander Innovatie. Dit gebeurde door het inzetten van interventies en experimenteren om te kijken welke manieren het beste aansloten bij de mensen die werken binnen het innovatieteam.
De meeste collega’s binnen Alliander Innovatie koppelden ontwerp voornamelijk aan grafische vormgeving, UX of andere praktische toepassingen, en minder aan de analytische aanpak van het analyseren van vragen en reframen. Na het ophalen van wensen en behoeften uit de CIC (Community of Innovation Consultants) ontwikkelden Tom Kortbeek en Wieteke Hoftijzer daarom samen een nieuwe rol: die van ‘broker’ tussen de wereld van ontwerp en corporate innovatie. Tom vervulde deze rol als verbindende schakel tussen de behoeften van innovatieteams en de expertise van ontwerpers. Deze benadering erkent dat succesvolle integratie van ontwerpdenken vraagt om systematisch vertrouwen en begrip op te bouwen.
Stap voor stap vertrouwen opbouwen
Het spreekuur-concept is het fundament van deze aanpak. Tom houdt spreekuur bij Alliander Innovatie, gekoppeld aan de wekelijkse StandHub op donderdagen, zonder agenda en formele presentaties, maar met laagdrempelige toegankelijkheid voor iedereen met vragen. Deze fysieke aanwezigheid blijkt de sleutel om vertrouwen op te bouwen en innovatieteams te laten ontdekken wat een ontwerper kan bieden.
Het spreekuur fungeert als leerruimte waar zowel concrete teamvragen als persoonlijke nieuwsgierigheid over ontwerpend werken een plek krijgen. Door deze structurele beschikbaarheid ontstaat geleidelijk begrip voor wat ontwerpers kunnen betekenen buiten de bekende toepassingen.
Dit geleidelijke proces van regelmatige aanwezigheid vormt de basis voor een verschuiving in hoe teams ontwerpvragen formuleren. Waar collega’s aanvankelijk ontwerp vooral associeerden met visuele uitwerking, ontstaat door de wekelijkse interacties geleidelijk ruimte voor bredere vraagstelling. Teams beginnen vragen te stellen over hun onderliggende uitdagingen in plaats van alleen naar eindproducten te vragen.
Om de ontwikkeling van ad-hoc vragen naar structurele samenwerking te faciliteren, heeft het team een ‘menukaart’ van ontwerpservices ontwikkeld. Van een dagdeel brainstormen tot een wandeling om een vraagstuk te verkennen, alles is overzichtelijk en toegankelijk gemaakt. Deze concretisering maakt het voor innovatieteams mogelijk om bewuste keuzes te maken over wanneer en hoe ontwerpers in te zetten. De menukaart evolueert van een praktisch hulpmiddel naar de ambitie van een ‘Michelin-gids’, een strategischer overzicht van hoe ontwerpende aanpakken optimaal ingezet kunnen worden in verschillende fases van het innovatieproces.
22 nieuwe koppelingen
Een voorbeeld van deze verschuiving is de samenwerking rond AI-gestuurde kabeldetectie. Een van de innovatieteams had een werkend algoritme ontwikkeld maar had aanvankelijk alleen behoefte aan een gebruikersinterface. Door de gesprekken in het spreekuur werd duidelijk dat de vraag breder was: hoe kunnen gebruikers effectief werken met deze technologie? De ontwerper ging mee het veld in en ontwikkelde samen met het team een interface die aansloot bij de werkpraktijk van monteurs.
In één jaar tijd realiseerde Tom in zijn rol als broker 22 koppelingen tussen innovatieteams en ontwerpers. Deze koppelingen varieerden van korte brainstormsessies tot uitgebreide projectsamenwerking.
Parallel aan dit proces ontwikkelde het team samen met PONT’s impactversterker Thijs van Exel een monitoring-matrix die fungeerde als een soort kompas voor verandering. Deze matrix maakt inzichtelijk en helpt waarderen wat er aan verandering en vernieuwing optreedt als gevolg van de samenwerking tussen ontwerpers en Alliander, op individueel, team en organisatieniveau.
Opvallend was dat er meer terughoudendheid kwam uit de ontwerphoek dan verwacht. Waar Tom dacht te komen met een blijde boodschap bleken ontwerpers vaak juist terughoudend. De werkwijze van een grote semi-publieke organisatie was nog onbekend en ze vroegen zich af of ze autonoom zouden kunnen blijven werken.
Deze terughoudendheid maakte duidelijk dat de broker-rol niet alleen tweezijdig was, maar ook essentieel. Naast het opbouwen van vertrouwen binnen Alliander moesten ook spanningen bij ontwerpers worden weggenomen. De broker spreekt beide talen: hij begrijpt de behoeften van de corporate organisatie én de zorgen van de creatieve professional. Het succesvol realiseren van 22 koppelingen was het resultaat van dit bruggen bouwen tussen twee werelden die elkaar aanvankelijk niet begrepen.
Lessen en cultuurverandering
De broker-rol leidt tot veranderingen in hoe Alliander Innovatie tegen ontwerpvragen aankijkt. De 22 koppelingen tussen ontwerpers en innovatieteams leveren niet alleen concrete uitkomsten op, maar brengen ook een verschuiving in timing teweeg: teams betrekken ontwerpers nu vaker in een eerder stadium van het innovatieproces.
Soms toont de waarde zich juist door eerder te stoppen. Een team overwoog een automatisering, maar door een ontwerper vroeg te betrekken en de kwestie onderzoekend te bevragen werd het project stopgezet voordat er veel tijd en middelen in waren gestoken. In de gevleugelde woorden van Wieteke: ‘een briljante mislukking, succesvol omdat het tijdig werd gestopt’.
Deze verschuiving in timing toont hoe de broker-rol bijdraagt aan een andere manier van vraagstelling. Waar voorheen de behoefte aan ontwerpinput vaak pas ontstond bij concrete uitwerkingsvragen, ontstaat nu vaker de reflex om ontwerpend onderzoek in te zetten bij het verkennen van de vraag zelf.
Toekomstperspectief: van experiment naar gemeengoed
Ontwerpend werken wordt steeds meer een vast onderdeel van Alliander Innovatie. De samenwerking tussen Alliander en Fillip Studios toont hoe ruimte maken voor ontwerp binnen grote organisaties meer vraagt dan alleen het inhuren van ontwerpers. Het vraagt om geduld, systematisch vertrouwen opbouwen en het bouwen van bruggen tussen verschillende werelden.
Hoewel er geen vast stappenplan ligt, is de ambitie duidelijk. Tom: “Ik hoop dat we nog veel meer het hele innovatieproces doorlopen. En dat we overal zien waar we eigenlijk die ontwerpende aanpak kunnen inzetten. Ik zou het fijn vinden als het echt gemeengoed wordt.”
De vraag blijft of de broker-rol permanent nodig is. Wieteke: “Ik denk dat we eerst heel veel ervaringen op moeten doen wat ontwerpers kunnen brengen voordat dat weg kan. En ik vraag me af of het ooit helemaal weg kan. Het innovatieve karakter van het werk, altijd op zoek naar nieuwe oplossingen, lijkt een blijvende behoefte aan deze verbindende rol te rechtvaardigen.”
Een belangrijke les uit deze publieke ontwerppraktijk is het belang van geleidelijkheid: verandering ontstaat door consistente interventies die vertrouwen opbouwen met ontwerpend werken en werken met ontwerpers. Essentieel daarbij is ruimte voor reflectie en het inzichtelijk maken welke stappen er zijn gezet en waar je op moet blijven sturen. De broker-rol, het spreekuur-concept, menukaart en monitoring-matrix zijn allemaal interventies die concrete handvatten bieden voor andere organisaties die een ontwerpende aanpak willen introduceren. Succesvolle interventies zijn niet altijd zomaar te kopiëren naar een andere context. Het gaat om het identificeren en vertalen van werkzame principes waarmee vergelijkbare interventies effectief ontwikkeld kunnen worden. Elke ontwerppraktijk vraagt om zijn eigen ontdekkingsreis.