Wat is Agenda Stad en de City Deals?
Het innovatieprogramma Agenda Stad, onderdeel van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), ondersteunt stedelijke innovatie. Dit gebeurt via City Deals – samenwerkingen tussen (vaak diverse) steden, overheden, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en bedrijven. Een Deal richt zich op een concrete opgave en biedt de ruimte voor een innovatieve, onderzoekende aanpak. Binnen een City Deal is daarom veel ruimte voor kruisbestuiving, experimenteren en innoveren.
Waarom past een ontwerpende aanpak binnen de City Deals?
Hoewel samenwerking over bestuurslagen heen steeds vaker voorkomt, blijft echte samenwerking tussen verschillende domeinen binnen én buiten de overheid een uitdaging. Agenda Stad heeft zich vanaf het begin sterk gemaakt voor deze vorm van bestuurlijke innovatie, en daarmee een fundament gelegd voor vernieuwing. Charlotte deelt: “Om complexe opgaven beter aan te pakken, stimuleert Agenda Stad de inzet van een ontwerpende aanpak: iteratief, mensgericht en met oog voor het bredere systeem. Deze aanpak helpt om buiten de gebaande paden te treden en ruimte te maken voor nieuwe oplossingen – ook binnen de beperkingen van het bestaande overheidsmodel. De City Deals vormen zo niet alleen samenwerkingsverbanden, maar ook oefenruimtes voor een ander soort overheid: meer lerend (tussen beleid en uitvoering), flexibel en gericht op langetermijnverandering.”
Hoe stimuleren jullie de inzet van een ontwerpende aanpak?
Om de inzet van ontwerp in City Deals te versterken, heeft Agenda Stad diverse ondersteunende tools ontwikkeld die aansluiten bij de specifieke dynamiek van deze samenwerkingen. City Deals zijn vaak projectmatig opgezet, met wisselende partners en complexe vraagstukken die vragen om maatwerk.
Loket Ontwerpkracht
Sinds een aantal jaar bestaat Loket Ontwerpkracht. Dit initiatief is opgezet om City Deals te helpen bij het inzetten van ontwerpkracht. Het Loket biedt maatwerkadvies en koppelt Deals aan ervaren ontwerpers of creatief strategen, die verschillende thema’s en contexten kennen. Zij begeleiden teams bij de start en verderop in het proces, zodat ideeën sneller naar experimenten kunnen worden vertaald en vervolgens tot implementatie en opschaling kunnen komen. Hiermee beoogt het Loket het toepassen van ontwerp in complexe, bestuurlijke settings toegankelijker en makkelijker te maken.
Introductiemodule Ontwerpkracht
De introductiemodule Ontwerpkracht is een van de producten die onder de vlag van het Loket zijn ontwikkeld om een eerste zetje te geven aan het leren inzetten van ontwerpkacht. Aan de hand van een concrete vraag uit de City Deal kan een projectteam in een dagdeel ervaren wat een ontwerpende aanpak inhoudt. Dit helpt teams om snel te ontdekken hoe ontwerp kan bijdragen aan hun specifieke vraagstukken en versterkt tegelijkertijd de samenwerking binnen het team.
De Ontwerpgids
Recent is ook de Ontwerpgids gelanceerd; een praktische handleiding voor ontwerpgericht werken binnen City Deals. Deze gids biedt per fase van een Deal concrete handvatten, voorbeelden en werkvormen om ontwerp op een passende manier in te zetten. Door de gids al vroeg in een project te benutten, is de kans groter dat ontwerp daadwerkelijk impact kan maken.
Het moment dat je een ontwerpende aanpak introduceert in de samenwerking is dus ook cruciaal. Want wanneer begin je met ontwerp? Hoe borg je de ruimte om te kunnen verkennen en experimenteren?
Hoe komt een ontwerpende aanpak binnen de City Deals van de grond?
Agenda Stad creëert actief ruimte om een ontwerpende aanpak in te zetten bij de City Deals, maar toch wordt die ruimte nog niet volledig benut. Bij de start van een nieuwe City Deal komen nieuwe projectleiders en stakeholders aan boord, die vaak nog weinig ervaring hebben met een ontwerpende aanpak. Het vraagt niet alleen om inhoudelijke kennis en een dienende structuur, maar ook om betrokken professionals die geloven in de kracht van een ontwerpende aanpak.
Charlotte: “Of een ontwerpende aanpak binnen een Deal een plek krijgt, is in grote mate afhankelijk van de ‘dealmaker’, de projectleider en het projectteam: samen vormen zij het kernteam en bepalen de procesaanpak. Het moment dat je een ontwerpende aanpak introduceert in de samenwerking is dus ook cruciaal. Want wanneer begin je met ontwerp? Hoe borg je de ruimte om te kunnen verkennen en experimenteren? Wanneer herken je dat een vraagstuk om ontwerp vraagt en hoe – en in welke fase – stel je daar je team op samen? Dit zijn essentiële overwegingen aan het begin van elke City Deal. Een goed begin bepaalt of ontwerp een bijvangst blijft, of een motor voor echte verandering wordt.”
In de praktijk: City Deal Openbare Ruimte
De voordelen van een ontwerpende aanpak worden vaak pas later zichtbaar. Zoals in de City Deal Openbare Ruimte, die zich richtte op harmonisering en regelgeving van de stedelijke ondergrond. Onder de stadsvloer bevindt zich een complex netwerk van kabels, leidingen en rioleringen. Het bepalen wie de rechten heeft over welke kabels, en hoe je daar omheen kunt werken – bijvoorbeeld om ergens een boom te planten – blijkt vaak een ingewikkeld vraagstuk. In deze City Deal is de ondergrond ‘gevisualiseerd’ om de ondergrondse situatie helder te maken voor alle betrokken stakeholders: ook de juridische en technische complicaties. Er werden zes ontwikkellijnen gedefinieerd en neergelegd bij de steden die deelnamen aan de Deal.
Daarnaast zijn er twee ateliermeesters aangesteld die de geleerde lessen samenbrengen, de kernpunten identificeren en deze delen met steden die niet deelnemen aan de City Deal. De ateliermeester verwoordt en visualiseert het verhaal. Deze aanpak verbindt verschillende specialistische en vaak technische domeinen, en stelt teams in staat om de rode draad te blijven herkennen, zelfs wanneer de situatie complex wordt. De ontwerpende aanpak speelt hierin een cruciale rol: het helpt om samenhang en verbanden te behouden, ook wanneer de uitdagingen groter worden. Als eerste werd Joachim Declerck aangesteld als Ateliermeester. Later in het proces werd dat Thijs van Spaandonk”
Tips voor een goede start
Charlotte heeft binnen de City Deals al een aantal complexe innovatie-samenwerkingen van start zien gaan. Ze deelt haar tips voor een goede start:
- Zorg voor ruimte om nieuwsgierig te blijven: Bouw ruimte in om vragen te stellen, of je te laten bevragen door andere experts. Zo kan je op een itererende manier werken en voorkom je in een tunnelvisie te belanden.
- Budgetteer voor ontwerp: Als je op een ontwerpende manier aan de slag gaat, is het cruciaal om creativiteit toe te laten in je proces. Dat kost tijd en middelen.
- Creëer bewustzijn en samenhang binnen het team: Projectteams die vanaf de start bekend zijn met de ontwerpende aanpak hebben meer kans om ontwerp op de juiste momenten en manieren in te zetten.
- Houd oog voor context en samenwerking: Elke samenwerking is anders en vereist maatwerk. De samenstelling van het team, de schaal van de uitdaging en de dynamiek binnen het project bepalen mede het succes van een ontwerpende aanpak. Begrip voor deze contextfactoren helpt om drempels te identificeren en aan te pakken.
PONT essay over Starten: Een stevige basis voor publieke ontwerppraktijken
Binnen het PONT-programma ontwikkelen we de expertise en ondersteunende tools die nodig zijn om publieke ontwerppraktijken – zoals de samenwerkingen binnen City Deals – te laten slagen. Gedurende het programma delen we vijf inhoudelijke essays waarin we lessen, inzichten en relevante kennis rond specifieke thema’s bundelen. Met het essay Starten onderzoeken we wat nodig is voor een sterke start van een publieke ontwerppraktijk.
Een goede start is bepalend voor het succes van een ontwerpende aanpak. Dit begint bij het formuleren van een scherpe ontwerpvraag en het opstellen van een heldere briefing, maar strekt zich uit tot de planning, rolverdeling en wederzijdse verwachtingen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Hoewel elke samenwerking uniek is, zien we terugkerende mechanismen, kennis en hulpmiddelen die voor publieke ontwerppraktijken van grote waarde zijn in de beginfase.
In ons essay over Starten bundelen we deze inzichten en lessen – van praktijkervaringen tot bewezen methodieken – om publieke ontwerpers en hun partners een solide basis te geven.